کشف‌های تصادفی- ۳؛
مهم‌ترین یافته اتفاقی تاریخ| ظرف کپک‌‌زده آقای فلمینگ!
پنی‌سیلین به‌عنوان اولین داروی آنتی‌بیوتیک جهان که از زمان کشف تاکنون جان میلیون‌ها انسان را از مرگ حتمی ناشی‌از عفونت نجات داده است در اثر یک اتفاق ساده شناسایی شد.
خبرگزاری آنا- هدا عربشاهی: بررسی تاریخ علم نشان می‌دهد که تصادف و اتفاق سهم مهمی در بسیاری از بزرگترین کشف‌ها و نوآوری‌ها ایفا کرده است. این پدیده شگفت‌انگیز به‌حدی رایج است که برای شرح آن از اصطلاح یافتن تصادفی یا سرندیپیتی (Serendipity) استفاده می‌شود. اصطلاحی که نشان‌دهنده توانایی یا اقبال برای انجام کشف به روشی کاملاً تصادفی درطول تحقیقات علمی با محوریت سایر زمینه‌های مطالعاتی است. به‌بیانی دیگر، پژوهشگر در مطالعاتش چیزی را جست‌وجو می‌کند اما به کشفی دیگر و اغلب مهم‌تر از هدف اولیه‌اش دست می‌یابد. پنی‌سیلین که به‌عنوان اولین آنتی‌بیوتیک جهان در سال ۱۹۲۸ به‌دست باکتری‌شناس اسکاتلندی الکساندر فلمینگ کشف شد، مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مورد یافتن تصادفی در تاریخ است.
فلمینگ طی جنگ جهانی اول در سپاه پزشکی ارتش سلطنتی در جبهه غربی فرانسه خدمت کرد و در بازگشت به‌عنوان استاد باکتری‌شناسی در دانشگاه لندن منصوب شد. سال ۱۹۲۲ فلمینگ لیزوزیم را کشف کرد که نوعی آنزیم باکتری‌کش است که از عفونت جلوگیری می‌کند و در مواد متعددی ازطریق بزاق، اشک یا مایعات مخاط بینی ترشح می‌شود و به‌عنوان مانعی دربرابر عفونت عمل می‌کند. بسیاری از پستانداران با برخورداری مقدار زیاد این ماده در بزاق اغلب از زبان برای نظافت خود و بچه‌هایشان استفاده می‌کنند. کشف لیزوزیم نشان داد که موادی وجود دارند که اگرچه برای سلول‌های بدن بی‌ضرر هستند، اما برای باکتری‌ها ماده‌ای مهلکت به‌شمار می‌روند.
پنی‌سیلین شگفت‌انگیز
سال ۱۹۲۸ فلمینگ بعد از چند روز تعطیلات به محل کار خودش بازگشت و متوجه شد که در ظرف محتوی کشت‌های استافیلوکوک را باز گذاشته است. او این کشت‌ها را که در گوشه‌ای از آزمایشگاه به حال خودشان رها کرده بود، مطالعه و مشاهده کرد که آنها به‌طور تصادفی با نوعی قارچ آلوده شده‌اند. کلونی‌های استافیلوکوک اطراف قارچ از بین رفته بودند، در‌حالی‌که سایر کلونی‌های استافیلوکوک که دورتر از آلودگی قارچ بودند دست‌نخورده مانده بودند. فلمینگ این کپک را تجزیه‌و‌تحلیل کرد و دریافت ماده‌ای تولید می‌کند که باکتری‌های مختلف بیماری‌زا را از بین می‌برد. او کپک را متعلق به سرده‌ای از قارچ‌ها به‌نام پنی‌سیلیوم تشخیص داد و پس‌از چندماه که آن را «آب کپک» می‌نامید، در ۷ مارس ۱۹۲۹ این ماده را «پنی‌سیلین» نامگذاری کرد.
فلمینگ پس‌از این کشف، با هدف تعیین درجه حساسیت یا مقاومت انواع باکتری به محیط کشت، آزمایش‌های متعددی را روی طیف وسیعی از باکتری‌های بیماری‌زا انجام داد و مشاهده کرد که بسیاری از آنها زمانی‌که در معرض پنی‌سیلین قرار می‌گیرند به سرعت از بین می‌روند.
او هشت ماه پس از اولین مشاهداتش، نتایج این مطالعه را در British Journal of Experimental Pathology (نشریه تخصصی آسیب‌شناسی تجربی بریتانیا) منتشر شد، اما در آن زمان توجه کمی به مقاله شد. فلمینگ از همان ابتدا اهمیت پدیده آنتی‌بیوتیک را درک کرده بود. آنتی‌بیوتیک به‌معنای تعاملی زیست‌شناختی است که امکان زندگی بعضی موجودات را در مجاورت بعضی دیگر غیرممکن می‌کند زیرا برخی از این موجودات ماده‌ای به نام آنتی‌بیوتیک ترشح می‌کنند که باعث مرگ موجودات مجاورشان می‌شود. از زمان کشف تصادفی پنی‌سیلین هنوز ۱۵ سال زمان نیاز بود که این ماده ارزشمند به دارویی جهانی تبدیل شود. فلمینگ در سال ۱۹۴۴ لقب شوالیه گرفت و در سال ۱۹۴۵ جایزه نوبل پزشکی را به‌طور مشترک با هاوارد فلوری و ارنست بوریس چِین دریافت کرد.
امروزه بیش‌از ۱۰۰ داروی آنتی‌بیوتیک در جهان وجود دارد. نتایج مطالعه‌ای که آبان امسال در نشریه «مقالات آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا» (PNAS) منتشر شد نشان می‌دهد که در سال ۲۰۲۳ بیش‌از ۴۹.۳میلیارد دوز تعریف‌شده روزانه آنتی‌بیوتیک مصرف شده است. این مطالعه همچنین نشان می‌دهد که درصورت عدم سرمایه‌گذاری برای بهبود زیرساخت‌ها به‌ویژه آب و فاضلاب، همراه با بهبود دسترسی به واکسیناسیون، مصرف جهانی آنتی‌بیوتیک تا سال ۲۰۳۰ به ۷۵.۱میلیارد دوز تعریف‌شده روزانه خواهد رسید.
شهود با تیبِریو یار نبود
همان‌طورکه اشاره شد فلمینگ رسما مشاهدات خود را از عملکرد پنی‌سیلین در سال ۱۹۲۹ منتشر کرد و در سال ۱۹۴۵ برای این کشف مهم جایزه نوبل پزشکی و فیزیولوژی دریافت کرد. اما پنی‌سیلین منشأ قدیمی‌تری دارد و شاید کمتر کسی بداند که در سال ۱۸۹۵، پزشک و پژوهشگر ایتالیایی وینچنزو تیبِریو متوجه توانایی کپک‌ها برای درمان بیماری شده بود.
در خانه عموی تیبریو، آب آشامیدنی ازطریق چاهی تامین می‌شد که غالباً روی آن کپک تشکیل می‌شد: تیبریو متوجه شد وقتی اعضای خانواده قبل‌از نوشیدن آب، کپک‌ها را برمی‌داشتند به بیماری عفونت روده مبتلا می‌شدند اما وقتی کپک‌ها را از روی آب برنمی‌داشتند بیمار نمی‌شدند یا اگر عفونت می‌گرفتند خیلی زود بهبود می‌یافتند. اما تنها تفاوت تیبرو با باکتری‌شناس اسکاتلندی نداشتن آن شهودی بود که فلمینگ را ترغیب کرد که روی آنچه به‌طور تصادفی یافته بود بیشتر مطالعه کند.
انتهای پیام/
